खोज

दशकौंदेखि चल्दै आएको एउटा विरूप दृश्यको वार्षिक श्रङ्खला यो वर्ष पनि धुमधामले चल्यो । दशैंअघि प्रारम्भ भएको त्यो दृश्य तिहार अघि आएर पटाक्षेप भयो ।
हरेक शहरमा, बजारमा, बजारोन्मुख गाउँमा देखिएको त्यो दृश्य थियो ई.डी.भी.को लागि उभिएको पङ्क्ति । लहर । लाइन । हार ।
त्यो लहरमा किशोरहरू सामेल थिए । युवाहरू सामेल थिए । डाक्टर, इन्जिनियर र पत्रकारहरू सामेल थिए । विद्यार्थी, शिक्षक र लेक्चररहरू सामेल थिए । कर्मचारी, गृहणी र किसानहरू सामेल थिए । उसरी सामेल त सानातिना नेताहरू पनि थिए । तिनका झोले कार्यकर्ता र बाहुबलीहरू पनि सामेल थिए ।
दशैंलाई हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले सत्यमाथि असत्यको जीतको प्रतीकका रूपमा लिने गर्दछन् । तर दशैंको सेरोफेरोमा नै मानौं सिङ्गो देश ई.डी.भी.को लहरमा हारबद्ध हुन्छ । खासमा त्यो ‘हार’मा सिङ्गो देश हारिरहेको हुन्छ । त्यसैले प्रत्येक वर्ष दशैं हाम्रो लागि जीत भएर होइन, हार भएर आएको प्रतीत हुन्छ ।

हेर्नू, लाखौं नेपालीको ‘अम्रिका’ उड्ने रहर कसरी लहरबद्घ भइरहेको हुन्छ ! भित्री आँखाले हेर्दा त्यो लहर लज्जास्पद हुन्छ । तर कसैलाई लाज लाग्दैन । छाती छामेर हेर्ने हो भने त्यो लहर ग्लानीयुक्त हुन्छ । पीडादायी हुन्छ । तर कसैलाई ग्लानी हुँदैन । कसैलाई पीडा हुँदैन । त्यो लहरमा उभिने हर एक, यो देशको नागरिकता छोड्न र ‘अम्रिका’ को नागरिक हुन लालायित हुन्छ । तिनका लागि देशप्रेम र देशभक्ति आदर्शका कुरा मात्रै हुन्छ । व्यवहारिक कुरा त दोस्रो दर्जाकै सही, अमेरिकाको नागरिक हुनु हो । त्यहाँको ‘ग्रीन कार्ड’ प्राप्त गर्नु हो ।

हाम्रा युवाहरूलाई कसले ई.डी.भी.को लहरमा हारबद्ध हुन बाध्य पारिरहेको छ ?

यसका पछाडि उत्तरआधुनिकताको खोल ओढेर आएको त्यो मानवद्वेषी दलाल पूँजीवाद छ जसले नाफाका लागि स्वत्वको हाट लगाउने पूँजीवादी क्रूर बजार जन्माएको छ । संसारको ९० प्रतिशत सम्पत्ति १० प्रतिशत पूँजीपतिहरूका हातमा पु¥याउने खुला बजार र निजीकरणको नीति ल्याएर जो संसाभरि हावी भएको छ । हामीमाथि त्यो मानवद्वेषी दलाल पूँजीवाद लाद्न संवाहकको भूमिका हाम्रै कथित नेतृत्वले गरेको छ ।
यस बीचमा गरीब दीनदुःखीका रगत र पसिना चुसेर मन्दिर, मूर्ति र ‘मूर्ति’जस्ता नेतालाई आर्थिक सहयोग र चन्दा दान चलिरह्यो । अन्तिम किनारका मान्छेहरू प्यासले काकाकुल भैरहँदा शासकहरूको सत्तासुन्दरीसँग सुरापान चलिरह्यो । ‘एकदिन पक्का पनि पाप धुरीबाट कराउँछ’ भन्ने आशाका साथ नेतृत्वतिर हरिरहेको किनारीकृत मान्छेलाई भनन्न रिंगटा लाग्ने गरी न्यायको चिहान जलिरह्यो ।
खोला माथिबाट तलतिर बगेजस्तै समयक्रममा नेतृत्व वर्गको भ्रष्टाचार, दुराचार, अत्याचारी प्रवृत्ति सबै सिंहदरबारबाट तलतिर बग्न थाल्यो । तिनको असक्षमता, अकमर्यण्यता, असफलताको सन्देश पनि तलतिरै बग्न थाल्यो । तलका सामन्तहरूले त्यसको फाइदा उठाए । अनि अनेक अनेक जघन्य अपराध पनि तिनले ‘पञ्चायती’ बसेर मिलाउन थाले । सामन्ती संस्कृति, जातीय अहंकार र क्रूर पुरुष सत्ताले पीडकको पिठमा सान्त्वनाको धाप मा¥यो । पीडितलाई अग्निदाह गरी मृत्यु वरण गर्न बाध्य पा¥यो । मान्छेलाई शहर बजारमा लखेटी लखेटी खुँडा हानेर मार्ने ज्यानमाराहरूले सजाय माफी पाउन थाले ।
कठै बरा ! माथि सत्ताको छलछाम र कलह हरदम ! तल सामन्ती सत्ताको भूत, हिँड्न थाल्यो ठम्ठम ! जमानप्रतिको इमान हराएको समय बडो कष्टप्रद हुन्छ । हामी त्यही कष्टप्रद समय भोग्न बाध्य भयौँ ।
अहिले त्यही कष्टप्रद समय चलिरहेको छ । यस्तो समयमा झूठको खेती हुन्छ । कुतर्कको बाढी आउँछ । नैतिकताको धरातल भासिन्छ । चोरहरूको चिच्याहट र डाँकाको डाँको उच्च हुन्छ । विवेकको घाँटी अट्ठ्याइन्छ । राजनीतिको केन्द्रमा हठात् ‘चण्डालहरू’को कब्जा हुन्छ । परिधिमा ‘गे फर पे’ जस्ता ‘बुद्घिजीवीहरू’ हावी हुन्छन् । पद, पैसा र कथित प्रतिष्ठाका लागि सत्ताको चास्नीमा डुबेका वा डुब्नलाई लाइनमा बसेका कथित बुद्घिजीवीहरू पिँध नभएका लोटाजस्ता देखिन्छन् ।
घरि ती सेतोलाई कालो भन्छन् । घरि कालोलाई सेतो भन्छन् ।
यस्तो परिवेशमा हाम्रा युवाहरूले देशमा भविष्य सुरक्षित नदेख्नु स्वभाविक नै हो । त्यसमाथि हाम्रा नानीहरूलाई, हामीले लगाएका छौं शिक्षाका नाममा गह्रुंगो भारी बोकाउन ! बाध्य पारेका छौं– जसरी पनि घोक्न, रट्न र परिणाममा ‘ए प्लस’ नै ल्याउन । एकातिर ती पूँजीवादले लादेका अनन्त चमकदमकले हायलकायल छन् भने अर्कोतिर हाम्रा विकृत निर्देशनले आजित छन् । ती हाम्रा दवावमूलक आकाङ्क्षाहरूले हैरान छन् । अशान्त छन् । तिनले यो असहजताका बीच आफ्नो ‘करिअर’ असुरक्षित देख्नु पनि कुनै नौलो कुरा होइन ।
अनि न ती उभिन पुगेका छन् ई.डी.भी.को लहरमा !
यस वर्ष पनि एकातिर देशको ‘भविष्य’ ‘अम्रिकानेहरू’को ई.डी.भी.को लहरमा ठेलमठेल गर्दै उभिएको थियो अर्कोतिर विकट जाजरकोट दुखिरहेको थियो । नवराज बिकहरूको जातीय संहारको त्रासदी भोगेको जाजरकोट अहिले पनि भूकम्पको त्रासदी भोगिरहेको छ । देशमा सरकार छैन भनुँ भने राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरूको ‘पर्यटक मार्का’ हेलिकोप्टर–यात्रा धुलोको मुश्लो उडाउँदै निर्बाध चलिरहेकै छ । सरकार छ भनुँ भने घाइतेहरूको चिल्लबिल्ल छ । उपचारको पर्खाईमा डाँडामाथिको घामजूनजस्ता बाजेबज्यै छट्पटिदै छट्पटिदै हतास देखिएका छन् । जलिरहेको बाती जस्ता आमाहरूको आँसु रोकिएको छैन । बाबाहरूको काँधमा नानीहरूको क्षतविक्षत ज्यान छ । नानीहरूसँगै तिनका सपनाहरू खण्डहरमा पुरिएका छन् ।
यस्तो बेला सदूरको जाजरकोटभन्दा टाढा काठमाण्डौ र अन्य शहर बजारमा ई.डी.भी.को मानौं विषादपूर्ण उत्सव चलिरहेको थियो !
हामी लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा गर्व गर्दछौं । कतिपय सन्दर्भहरूमा लोकतन्त्रको सौन्दर्य प्रशंसायोग्य होला । त्यही लोकतन्त्र प्राप्तिका लागि मानिसले आफैलाई बलिदान गरेका पनि हुन् । तर निकट विगत र वर्तमानको संसदीय अभ्यासलाई हेर्ने हो भने संसद्ले सिङ्गो देश र सम्पूर्ण जनताको समान प्रतिनिधित्व गर्न कहिल्यै सकेन । दुर्गम गाउँठाउँमाथि कहिल्यै ती ठाउँको माटो स्पर्श नगरेकाहरूको निर्णय हावी भयो । जात, क्षेत्र, भूगोल अनुसारको समानुपातिक प्रतिनिधित्वको कुरा उठे पनि त्यसमाथि केन्द्रीय सत्तामा हावी संसदीय मालिकहरूले कान दिएनन् । ध्यान दिएनन् ।
भ्लादिमर ई. लेनिनले भनेको कुरा साहित्यमा दोहरिरहने ‘क्लिसेइ’ विम्वजस्तो लाग्छ । उनले भनेका थिए– ‘संसद् भनेको खसीको टाउको राखेर कुकुरको मासु बेच्ने ठाउँ हो ।’ शताब्दी अघिको त्यो भनाई अहिले पनि किन सान्दर्भिक र गम्भीर लाग्छ हामीलाई ? किनभने संसद्ले जति मिठो कुरा गर्छ, काम त्यति नै ‘झूर’ गर्छ । जति महान् गफ गर्छ, त्यति नै जनता ठग्छ ।
जनप्रतिनिधिहरू साधारण मानिसका सपनाहरू टेकेर, तिनका सहादत र बलिदानलाई भरेङ बनाएर मात्रै राजधानी पुगेका हुँदैनन् । साँच्चै नै पिंधका मानिसहरूलाई माथि ल्याउने, भङ्गालोमा बगिरहेकाहरूलाई मूलधारमा ल्याउने र मानिसका सानासाना सपनाहरूलाई विपनामा परिणत गर्ने कसम खाएर पनि ती त्यहाँ पुगेका हुन्छन् । तर, संसद्मा पुगेपछि कसले बनाउँछ तिनलाई भव्य संसदीय पिँजराको सुगा ? किन बन्छन् ती सुगा ? मानिसबाट सुगामा रूपान्तरण ‘इभोलुशन’ त पक्कै होइन । के त्यो संसदीय ‘रिभोलुशन’ हो ?
नेताहरू, जनप्रतिनिधिहरू र भरोसा गरिएकाहरूको मानिसबाट ‘सुगा’ मा रूपान्तरण नै ई.डी.भी.को लहरमा हाम्रा युवाहरू हेलिन तयार हुनुको प्रमुख कारण हो ।
समले भनेका थिए– “देशभक्ति त मर्दैन, चुत्थै देश भए पनि !”
तर यस्तो लाग्छ– नेताहरू देशलाई चुत्थो नै बनाउँदैछन् । र, समको त्यो ‘देशभक्ति’ मरिसकेको छ । त्यसको सबैभन्दा ठूलो प्रमाण हरेक वर्ष सहरमा देखिने ई.डी.भी.को लहर हो । एउटा देशभक्त आदर्शवादी भएर हेर्दा ई.डी.भी.भर्न उभिएको लहर कृतघ्नहरूको लहर देखिएला । यही माटोमा जन्मिएर, यहीको बाटोमा हिडेंर, यहींको स्कूलमा पढेर कम्तीमा १२ कक्षा पास गरेपछि यहींका लागि केही गर्नुपर्ने बेला शुरु हुँदा ‘अम्रिका’ को नागरिक हुन ई.डी.भी.को लहरमा ठेलमठेल गर्नुपर्ने ? भन्ने प्रश्न पनि गर्न सकिएला तर त्यो प्रश्नको कुनै औचित्य छैन किनभने लाखौं लाख मानिसहरूमा रहरले ई.डी.भी.भर्नेहरू कमै छन्, यहीं चालाले यो देशमा बाँच्नै गाह्रो हुने वस्तुनिष्ठ निष्कर्षसहित ई.डी.भी.भर्नेहरू र आफूलाई त्यो चिट्ठा परोस् भनी कामना गर्नेहरू धेरै छन् ।
देशको कायापलट हुन समय त लाग्छ । दुई दशक समय देशको जीवनका लागि धेरै समय होइन । त्यसैले देशमा पर्याप्त अवसरहरू छैनन् । तर सरकार र यसका संयन्त्रका नीति निर्णयहरू अप्रिय र जनविराधी हुनुहुँदैनथ्यो । समयक्रममा पूर्वाधारहरूको विकास हुनु पर्दथ्यो । जलविद्युत क्षेत्रमा अहिलेसम्म लाखौं नेपालीले काम गरिरहेको हुनु पर्दथ्यो । विदेशी कामदारहरू विस्थापित भइ सकेको हुनु पर्दथ्यो । यो देशमा ‘काम छैन’ भन्नेहरूको ‘रटान’ बन्द भइसक्नु पर्ने थियो ।
तर त्यो भएन । यो देशका ‘प्रो.अम्रिकन’ अर्थशास्त्री र सरकारहरूले पूँजीवादीहरूको दलालको काम गरेपछि, जे हुनु थियो, त्यही भयो । तिनले खुला बजार र नीजिकरणलाई व्यापक बनाए । त्यसले के ग¥यो ? क्रमशः शिक्षित वर्गको ऑखा पनि धमिलो बनाउँदै लग्यो । तिनका चेतनालाई बोधो बनाउँदै लग्यो । तिनका कानमा खुला बजार र नीजिकरण (खुनि)को एसिड हाल्दै गयो । बजारको झिलीमिली देखाएर तिनका आत्मामा अघोरी तृष्णाको बीज रोप्दै गयो ।
वर्षौदेखिको यो तृष्णा र तीर्खा धेरै लामो छ । दुःखका असंख्य नदीहरू समेटेर हिमालयबाट निरन्तर बगिरहेको शोकको नदीभन्दा नि लामो छ । तर कहाँ छ निकास यो नदीको ? नेतृत्वको सानासाना स्वार्थका, सानासाना अहमका, सानासाना मूर्खताका टाकुराहरू मिलेर सीमान्तमा बनाइरहेछन् अजङ्गको बाँध । शोकको नदी त्यही बाँधमा जमिरहेछ । त्यही बाँधले बनाएइको दहमा देश डुबिरहेछ । कति छ यो दहको आयतन ? कति लामो छ यसको आयु ?
शोकको यही दहमा डुब्दै उत्रदै, उत्रदै डुब्दै छ ई.डी.भी.मा उभिएको युवाहरूको लहर ! थाहा छ– यो ई.डी.भी.भनेको खुल्लमखुला षडयन्त्रको मायावी झीर हो । शैतानले हाम्रो स्वप्नील भविष्य यही झीरमा उनिरहेछ । हाम्रा सपनाहरूको कामधेनु डलरको भट्टीमा पोलिरहेछ । र, तयार पारिरहेछ पूँजीवादी विश्वबजारमा नयाँ नयाँ मेनु !
तर हाम्रा युवाहरू हरेक वर्ष त्यही ई.डी.भी.को लहरमा उभिन बाध्य छन् । एउटा सपनाश्रृंखलाको लहर ! तृष्णाको लहर ! तिनका अनुहारमा सुरक्षित भविष्यको ‘चाह’ देखिन्छ । देशको अनुहारमा भने दुखाईको ‘आह !’ भेटिन्छ ।
हे बुद्घ ! अनन्त तृष्णामा डुबेका मेरा प्रियजनहरूलाई माफ गर्नू ! यसमा तिनको गल्ती छैन । दुःस्वप्नजस्तो अवस्थाबाट ती मुक्ति चाहन्छन् । शोकको दहबाट मुक्तिका लागि तिनले गरेको प्रयास बिलकुल निर्दोष छ ।